Czynniki biorące udział w procesie ewolucji środowiska.
W procesie ewolucji środowiska biorą udział wszystkie jego czynniki, zarówno biotyczne, jak i abiotyczne, i wszystkie ogniwa łańcucha współzależnych jego elementów. W zmianach o charakterze gwałtownym główną rolę odgrywają czynniki abiotyczne. W powolnym przekształcaniu środowiska bardziej aktywne są czynniki biotyczne. Muszą one jednak znaleźć minimum odpowiednich warunków, ukształtowanych przez czynniki abiotyczne. W omawianym już przykładzie w początkowym stadium opisanego procesu z czynników abiotycznych brała udział skała. Początkowo tylko nieliczne gatunki pionierskich roślin mogły rozpocząć swą wegetację. W dalszych stadiach przekształcania środowiska gleb początkowego stadium rozwojowego doszło do powstania takich warunków glebowych, które umożliwiają już wzrost i rozwój krzewów, drzew, a nawet zbiorowiska leśnego. Te natomiast formacje roślinne powodują zmiany warunków mikroklimatycznych, zwłaszcza stosunków wodnych, a więc przyczyniają się do ewolucji kolejnych czynników abiotycznych.