Obszar regionu wchodzi w skład kilku jednostek fizjograficznych i charakteryzuje się stosunkowo dużym zróżnicowaniem ukształtowania powierzchni.
W części północnej i środkowej, w obrębie Wyżyny Małopolskiej, występuje Wyżyna Śląska i północno-zachodnia część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej .
W części południowej Wyżyny Śląskiej zwraca uwagę krajobraz zmieniony przez człowieka. Charakterystycznym elementem — oprócz zabudowań fabrycznych i dymiących kominów — są liczne hałdy oraz zapadliska, leje i zaklęśnięcia terenu o głębokości 5 — 8 m, powstałe w wyniku zapadania się chodników podziemnych.
Formy wklęsłe dużych rozmiarów stanowią liczne piaskownie eksploatowane dla potrzeb górnictwa. W tym celu też zbudowana została specjalna magistrala piaskowa, łącząca Zagłębie z Pustynią Błędowską.
Gospodarczą działalność człowieka podkreślają liczne nasypy, wykopy, wiadukty — związane z siecią komunikacyjną kolejową i drogową.
Południowo-Zachodnią część regionu, obszar między Wisłą a Odrą, stanowi Płaskowyż Rybnicki, południowo-wschodnią — skrawek Kotliny Oświęcimskiej, zaś część południową — dwie jednostki fizjograficzne: Podgórze Śląskie i Beskid Śląski, którego krajobraz jest bardzo zróżnicowany i ciekawy.
Podgórze Śląskie jest terenem pagórkowatym, pociętym dość gęsto dolinami rzek i potoków.
Beskid Śląski obejmuje pasma górskie zbudowane głównie z twardych piaskowców; najwyższe szczyty — Barania Góra (1220 m), Skrzyczne (1257 m), Klimczok (1119 m), Czantoria (995 m).
Górny Śląsk położony jest na wododziale między Wisłą a Odrą. Większość dopływów Odry i Wisły stanowią rzeki górskie, o dużym spadku, bystrym prądzie i.dużej okresowej zmienności poziomu wód. Nie są to rzeki spławne ani żeglowne. Wyjątek stanowi wodna magistrala węglowa Zagłębia, tj. uregulowana i skanalizowana część Odry, na odcinku Koźle — Brzeg Dolny, w powiązaniu z Kanałem Gliwickim.
Dla zmniejszenia deficytu wody zbudowano zbiorniki wodne: Goczałkowicki na Wiśle, Dzierżno na Kłodnicy i inne, które stanowią również naturalne ośrodki rekreacji i turystyki wodnej.
Zwarte obszary leśne stanowią Bory Stobrawskie w obrębie doliny Liswarty, bory i lasy świerklanieckie w dorzeczu Małej Panwi, lasy raciborskie, lasy pszczyńskie oraz lasy w Beskidzie Śląskim. W rezerwatach zachowane zostały ciekawsze fragmenty roślinności pierwotnej.
Górny Śląsk jest najbardziej uprzemysłowionym regionem kraju, czemu sprzyja usytuowanie bazy surowcowej i energetycznej. Najważniejszym surowcem energetycznym jest węgiel kamienny, a Górnośląskie
Zagłębie Węglowe położone w trójkącie: Tarnowskie Góry — Kraków — Ostrawa należy do największych na świecie. Większość kopalni węgla znajduje się w okolicach Katowic, Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Bytomia i Rudy Śląskiej.
Ponadto występują tu rudy cynkowo-ołowiane i żelaza. W oparciu o miejscowe kopaliny pracują liczne huty żelaza i metali nieżelaznych, elektrownie i koksownie. Przemysł skoncentrowany jest na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP), obejmującego Bytom, Zabrze, Chorzów, Czeladź, Katowice, Sosnowiec, Będzin, Gliwice, Świętochłowice, Mysłowice, Dąbrowę Górniczą, Siemianowice, Rudę Śląską. Bardzo rozwinięte jest hutnictwo żelaza (poza GOP — w Częstochowie i Łabędach), przemysł metalowy o szerokim asortymencie produkcji, przemysł elektrotechniczny i chemiczny. Z innych gałęzi wymienić należy przemysł mineralny (cementowy i wapienniczy, huty szkła i fabryki porcelany), drzewny i papierniczy, poligraficzny, włókienniczy, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, spożywczy.
Rolnictwo jest mało rozwinięte ze względu na słabe gleby i niewielką powierzchnię użytkową (rozwój przemysłu i urbanizacja) oraz rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Wysoki jest natomiast poziom kultury rolnej. Warzywnictwo i ogrodnictwo skoncentrowane jest na obszarach południowych. Naturalne jego uzupełnienie stanowią liczne ogródki i działki przydomowe. W hodowli dominuje chów bydła mlecznego.