Krainy afryki
Za północnym pasem przybrzeżnym wiążącym się pod względem krajobrazowym z Europą Południową oraz Azją Zachodnią, poczynając od Sahary, rozciąga się trudno dostępne wnętrze kontynentu. Nad pustynnymi płytami wznoszą się ogromne masywy górskie – Ahaggar, Adrar des Iforas, Air oraz wysoki na 3415 m n.p.m. Tibesti, które odgradzają zachodnią Saharę od Pustyni Libijskiej. Rozległe równiny Egiptu, Sudanu i Libii sprawiają wrażenie monotonnych i jałowych płaskowyżów, znacznie wyniesionych nad poziom morza (średnio kilkaset, a lokalnie ponad 1000 m n.p.m.). Po drugiej stronie doliny Nilu przedłużenie Pustyni Libijskiej tworzą pustynie Arabska i Nubijska, dochodzące do brzegów Morza Czerwonego.
Na południe od pasa pustynnego rozciąga się wstęga stepów Sudanu. Rozległe niecki tej krainy oddzielone od siebie masywami i wyniosłymi progami odwadnia Niger oraz rzeki płynące do Czadu olbrzymią misę o brzegach wygiętych na zewnątrz i podniesionych ku górze. Krawędź wyżyny, zawieszona ponad wąskim pasem przybrzeżnym, tworzy strome urwisko górskie, utrudniające dostęp do wnętrza kontynentu. Szeroki, porosły sawanną próg Katan-ga-Lunda, odwadniany w kierunku wschodnim przez rzekę Zambezi, przechodzi w mniejszą, bezodpływową i pół-pustynną nieckę piaszczystej Kalahari. Dalej na wschodzie ciągną się rozległe, porośnięte przeważnie niskimi trawami i krzewami płas-kowzgórza Transwalu i Oranii, odwadniane przez rzeki Oranje i Limpopo. Od południa Afryka jest zamknięta przez Góry Przylądkowe, a od południowego wschodu – przez Góry Smocze. Na zachodnim krańcu ciągnie się szeroka na 100 km przybrzeżna pustynia Namib. Wyżyny wschodniej Afryki są poprzecinane ogromnymi rowami tektonicznymi, wypełnionymi przez liczne i głębokie jeziora.
Niepowtarzalne klimaty
W Afryce następują po sobie kolejno (postępujące od równika na północ i południe) wszystkie strefy klimatu między-zwrotnikowego: równikowy wybitnie wilgotny, podrów-nikowy zmiennowilgotny (wilgotny i suchy), zwrotnikowy suchy i wybitnie suchy oraz podzwrotnikowy. Na wybrzeżach Zatoki Gwinejskiej panuje klimat równikowy wybitnie wilgotny -opady są bardzo wysokie (przekraczające znacznie 5000 mm rocznie), a pora deszczowa trwa nawet ponad 9 miesięcy. Na terenach o rocznych opadach 1000-1500 mm i porze suchej trwającej 4-6 miesięcy panuje klimat podrównikowy wilgotny. Obszary o opadach 500-1000 mm i porze suchej od 7 do 9 miesięcy to strefa klimatu podrównikowego suchego (charakterystycznego m.in. dla Sudanu). Wzdłuż południowych krańców Sahary ciągnie się pierwotnie wąska, lecz z roku na rok rozszerzająca się strefa przejściowa – sahel. Panuje tu klimat zwrotnikowy kontynentalny (suchy) – opady roczne wynoszą 200-500 mm, a pora sucha trwa 9-10 miesięcy. Tereny te porasta typowa sawanna ciernista (półpustynna, sahelska) z nielicznymi kolczastymi krzewami i drzewami (głównie akacjami). Przeważają niskie trawy, często w dużych kępach, ale zwykle nagi grunt zajmuje ponad połowę obszaru. Odrębną prowincję klimatyczną stanowi Sahara, która odznacza się niezwykle skąpą szatą roślinną – wyjątkowo niewielkie opady oraz wysokie temperatury hamują wegetację.
Gorący kontynent
Stosunki wodne Afryki wiążą się szczególnie silnie z klimatem. Stała sieć rzeczna i największe systemy wodne kontynentu występują w strefie okołorównikowej. W strefach zwrotnikowych rzeki zanikają i pojawiają się znów na obszarach o klimacie śródziemnomorskim, lecz charakteryzują się znacznymi wahaniami przepływów w ciągu roku. Podziałowi kontynentu na kotliny odpowiadają systemy rzeczne, które spływają koncentrycznie do dna obniżeń, np. system Konga, górnej Zambezi i Kubango w kotlinie Kalahari. Odrębny charakter rzeki tranzytowej o złożonym reżimie ma Nil, biorący początek w strefie równikowej. Zasilany w górnym biegu przez dopływy spływające z Wyżyny Abisyńskiej przedziera się w biegu środkowym i dolnym przez Saharę, tracąc po drodze znaczną część swych wód na skutek parowania. Na tym odcinku rzeka zawdzięcza swe istnienie zasilaniu przez wody podziemne. Nil Błękitny czerpie wody z opadów monsunowych w Abisynii – znajduje to odbicie w sezonowych zmianach stanu wody w rzece i powoduje regularne jej wylewy. Nil Biały w swoim górnym biegu w Sudanie dzieli się na liczne ramiona i tworzy w tej strefie wielkie rozlewiska, które w tropikalnym klimacie natychmiast pokrywają się zwartym kobiercem roślinnym. Wielkie rzeki przepływające przez wewnętrzne kotliny i progi przebijają się przełomami do morza, tworząc liczne wodospady, które utrudniają żeglugę i przedostanie się w głąb lądu.