Kraków i okolice — rejon o wybitnych, międzynarodowych walorach krajoznawczych:
Wieliczka – miasto górnicze z 1000-letnią kopalnią soli; Swoszowice — podmiejskie uzdrowisko oraz Tyniec — z opactwem benedyktynów, w skład którego wchodzą: kościół gotycki z XV w. przebudowany w XVI i XVIII w. i klasztor romański również przebudowany w XV i XVII w.
Kraków – centrum turystyczne, miasto wojewódzkie, centrum naukowe. Znajdują się tu: najstarszy w Polsce Uniwersytet Jagielloński, oddział PAN z kilkoma zakładami badawczymi i instytutami, jedna z najstarszych i najcenniejszych bibliotek — Biblioteka Jagiellońska, uniwersytecki ogród botaniczny, ogród zoologiczny o znaczeniu dydaktycznym, obiekty kulturalne (bogate zbiory zabytków i pomników kultury, teatry, filharmonia, rozgłośnia radiowa i stacja telewizyjna, muzea). Jest to ośrodek przemysłowy (Huta, zakłady przemysłu maszynowego, spożywczego, chemicznego, poligraficznego), jak również centrum komunikacyjne i turystyczne, obiekty kulturalne (bogate zbiory zabytków i pomników kultury, teatry, filharmonia, rozgłośnia radiowa i stacja telewizyjna, muzea). Jest to ośrodek przemysłowy (Huta, zakłady przemysłu maszynowego, spożywczego, chemicznego, poligraficznego), jak również centrum komunikacyjne i turystyczne.
Według kroniki Kadłubka, miasto zostało założone przez księcia Wiślan — Kraka. Już w X w. staje się ono ludną osadą handlową W opisie podróży Ibrahima ibn Jakuba (965 r.) przez kraje słowiańskie znajduje się pierwsza wzmianka o mieście.
Kraków — gród plemienia Wiślan — już w ostatnich latach X w. wchodził w skład państwa polskiego. Za panowania Bolesława Chrobrego stał się siedzibą biskupstwa krakowskiego, a następnie siedzibą książęcą. Bolesław Wstydliwy w 1257 r. nadał miastu przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim.
Największy wzrost znaczenia miasta przypada na okres rządów Kazimierza Wielkiego. Na miejscu dawnego kamiennego zameczku Władysława Łokietka powstał wspaniały obronny zamek gotycki — Wawel.
W 1364 r. powołany został do życia pierwszy polski uniwersytet — Akademia Krakowska. Uniwersytet upadł jednak po śmierci króla Kazimierza Wielkiego i dopiero dzięki fundacji królowej Jadwigi w 1399 r. ponownie zaczął działać, a w XV w. nastąpił największy rozkwit tej jednej z pierwszych uczelni w Europie.
W 1964 r. uroczyście obchodzono 600-lecie istnienia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Za czasów panowania Zygmunta Starego (w latach 1502—1536) wszczęto budowę renesansowego zamku na Wawelu i Kaplicy Zygmuntowskiej. Wielki wkład w rozbudowę i wystrój architektoniczny Wawelu włożyli architekci włoscy, a artyści sprowadzeni przez królowę Bonę z Italii — ozdobili go dziełami sztuki.
Po przeniesieniu przez Zygmunta III w 1596 r. stolicy do Warszawy nastąpił stopniowy upadek miasta spotęgowany najazdem Szwedów. Również w XVIII w. liczne pożary, najazdy, kontrybucje i zarazy wielokrotnie dziesiątkowały ludność, powodowały zniszczenie miasta.
W czasie rozbiorów Polski Kraków dostał się pod panowanie Austrii, nie przestał jednak być ośrodkiem polskiej nauki i kultury. Pracowali tu i tworzyli tej miary uczeni i artyści, jak K. Estreicher, J. Matejko, St. Wyspiański i wielu, wielu innych.
Podczas okupacji pierwsze represje dotknęły boleśnie świat naukowy. W listopadzie 1939 r. wywieziono do obozów 186 profesorów i pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczo-Hutniczej. Hitlerowcy zrabowali liczne dzieła sztuki, unicestwili naukę. Mimo to miasto było jednym z ważniejszych ośrodków walki podziemnej.
Pierwsze przed romańskie budowle powstały już w X w., np. cztero — absydowa kaplica NMP na Wawelu oraz kościół Salwadora.
W X—XIII w. nastąpił rozkwit architektury romańskiej, np.: pierwsza katedra na Wawelu zachowana do dziś we fragmentach, kościoły św. Andrzeja i św. Wojciecha, zamek i druga katedra na Wawelu. W 1241 r. Tatarzy zniszczyli miasto. Plan Krakowa, który został opracowany po uzyskaniu lokacji w 1257 r., stanowi doskonały wzór rozwiązania przestrzennego, a obecne śródmieście niewiele od niego odbiega. Pod koniec XIII w. wzniesiono mury obronne z czworobocznymi wieżami i basztami.
W XIV w. nastąpił rozkwit gotyku. Powstały w tym okresie różne budowle municypalne i sakralne, np. katedra na Wawelu [1322 – 1364] kościoły: Mariacki, Dominikanów, Bożego Ciała, św. Katarzyny, św. Marka, św. Krzyża; na Wawelu wzniesiono zamek gotycki z dziedzińcem arkadowym, a na Rynku Głównym — Sukiennice i ratusz z wieżą. Budynki uniwersyteckie (m.in. Collegium Maius) powstały w XV w. Ponadto w tym czasie zmodernizowano mury obronne, zbudowano kilka baszt i barbakan. Nagrobki królewskie w katedrze na Wawelu również utrzymane są w stylu gotyckim. Twórca słynnego ołtarza w kościele Mariackim, Wit Stwosz, reprezentuje późny gotyk. Wysoki poziom osiągnęło również późnogotyckie malarstwo.
Na architekturę i sztukę XV w. ogromny wpływ wywarł renesans.
Mecenasem tego stylu stał się Zygmunt I, a za królem przyjęli nowy styl magnaci, szlachta, bogate mieszczaństwo i duchowieństwo. Na Wawelu powstały pierwsze wspaniałe dzieła polskiego renesansu: Kaplica Zygmuntowska, skrzydło zachodnie i północne zamku oraz nagrobek Jana Olbrachta w katedrze.
W tym czasie powstały także liczne pałacyki i kamienice. Horyzontalna attyka zastąpiła ostre, strzeliste linie gotyku. Do najwspanialszych dzieł renesansowej sztuki zalicza się attykę Sukiennic.
Pod koniec XVI w. dotarł do Krakowa barok, którego wpływ uwidocznił się w budownictwie XVII w. Wznoszono w tym stylu pałace magnackie i kościoły.
Przeniesienie stolicy do Warszawy wpłynęło ujemnie na znaczenie Krakowa. W końcu XVII w. wzniesiono kościół św. Anny, ozdobiony pięknymi rzeźbami i stiukami. W 1702 r. wybuchł pożar zamku wawelskiego, co zbiegło się z ponownym upadkiem miasta. W tym czasie, w stylu późnego baroku, zbudowano kościoły: pijarów, misjonarzy na Stradomiu, karmelitek, paulinów oraz kamienice i pałace.