Lasy liściaste strefy umiarkowanej.

Na południe od strefy tajgi rozciąga się ogromna formacja roślinna tworząca zespół lasu liściastego strefy umiarkowanej. Strefa ta obejmuje Europę Zachodnią i Środkową, z wyjątkiem południowych krańców, a więc Hiszpanii, Włoch, wysp Morza Śródziemnego, Grecji i Dalmacji. Na wschodzie lasy liściaste biegną przez europejską część Związku Radzieckiego równoleżnikowo, nie dochodząc do Uralu. Jest to pierwszy obszar tego zespołu. Następny obszar pokryty tą formacją roślinną znajduje się na wschodnich obszarach Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie rozciąga się od Krainy Wielkich Jezior na północy, po Florydę na południu. Trzeci obszar lasów liściastych ciągnie się na Dalekim Wschodzie, obejmując Japonię, Koreę oraz Chiny od Pekinu do zwrotnika Raka i od wybrzeży morskich do Tybetu.

Ścisłe zdefiniowanie tego środowiska jest znacznie trudniejsze niż na przykład tundry czy tajgi. Na północy w strefie granicznej z tajgą lasy obu typów zazębiają się ze sobą, nie tworząc ostrej granicy. Ponadto lasy liściaste wnikają gdzieniegdzie w strefę stepową, formując charakterystyczne „półwyspy i wyspy” nadrzeczne.

Klimat tej strefy znamy dobrze, ponieważ obejmuje ona także nasz kraj. Ciepłe lato, łagodna zima i średnia ilość opadów sięgająca 800 mm rocznie, rozłożona prawie równomiernie w ciągu całego roku, wywierają duży wpływ na roślinność, przy czym znacznie większe znaczenie dla roślin mają tutaj opady niż temperatura.

W skład lasów tej strefy klimatycznej wchodzą rozmaite gatunki drzew, w zależności od kontynentu, na którym występują. Znajdujemy tu dęby, lipy, klony, jesiony, wiązy, buki, kasztany, topole, brzozy, a także drzewa iglaste. Drzewa liściaste znacznie mniej zwykle zacieniają podłoże niż drzewa iglaste, toteż w lasach tych jest o wiele jaśniej niż w tajdze. Szczególnie wiosną, w okresie wzmożonej wegetacji, kiedy liście na drzewach nie są jeszcze w pełni rozwinięte, roślinność podszycia i runa leśnego ma wyjątkowo dogodne warunki świetlne. Gleba w lasach liściastych jest siedliskiem milionów bakterii, grzybów i pierwotniaków, które przekształcają opadłe martwe liście w próchnicę. Na bardzo urodzajnej glebie tych lasów żyją rozmaite rośliny tworzące wyraźne warstwy lub piętra. Bujnie rozwija się warstwa podrostu, złożona z młodych drzew, których dorosłe okazy tworzą sklepienie lasu. Niżej leży warstwa podszycia złożona z krzewów, a najniższe piętro stanowi roślinność zielna, bujnie w tym środowisku rozwinięta. Jedną z cech tego lasu jest rzadkość epifitów, czyli mchów i porostów rosnących na pniach i gałęziach drzew.

W porównaniu do omówionej poprzednio formacji roślinnej, w lasach liściastych zwierzęta znajdują niezwykle dogodne warunki bytowania. Oprócz możliwości życia pod drzewami i na drzewach, które zapewniała zwierzętom tajga, w lesie liściastym mogą one chronić się wśród krzewów, a także wśród roślin zielnych. W ściółce żyje wiele gatunków ślimaków nagich i oskorupionych. pierścienic i innych bezkręgowców, a także przebywa w niej okresowo wiele drobnych ssaków poszukujących tu pokarmu. Zwierzęta roślinożerne znajdują w tym środowisku pokarm przez cały rok. Żywią się rozmaitymi nasionami i owocami, liśćmi, cebulkami, kłączami, korzeniami, korą drzew i krzewów. Pozwala to na większe urozmaicenie składu pokarmu, niż było to możliwe w ubogiej tajdze, a tym samym sprawia, że fauna lasów strefy umiarkowanej jest znacznie bogatsza niż tajgi.

Obficie występują tu drobne ssaki owadożerne i gryzonie, które z kolei stanowią pokarm dla drapieżników — borsuków, lisów, a spośród ptaków dla sów. Żyjące tu także większe ssaki roślinożerne, na przykład sarny, daniele i jelenie, padają również często ofiarą wielkich drapieżników, na przykład w Ameryce Północnej — pumy, a w Europie wilka. Niektóre zwierzęta leśne, takie jak wiewiórki i nietoperze, spędzają większość życia ponad powierzchnią gruntu. Zamieszkują one najchętniej dziuple starych drzew, a polatuchy, czyli wiewiórki latające, odbywają wędrówki po lesie, przeskakując z jednego drzewa na drugie, nawet na znaczne odległości.

Zwierzętami charakterystycznymi wyłącznie dla strefy lasów liściastych są: żbik — niegdyś pospolity w całej Europie, a dziś bardzo rzadko spotykany, tchórz, kuna leśna i domowa, jeleń szlachetny i sarna, której rozsiedlenie związane jest wyłącznie z tym środowiskiem. Najokazalszym zwierzęciem jest z pewnością żubr. Tu głównie żyje żołędnica, koszatka, orzesznica i popielica oraz dzik. W Ameryce Północnej w lasach liściastych występuje jeleń wirginijski, niedźwiedź, północnoamerykański opos wirginijski, szop pracz i liczne drobne ssaki z rzędów gryzoni i owadożernych.

Biocenoza, czyli naturalny zespół organizmów żywych powiązanych ze sobą ekologicznie, jest w lasach liściastych bardzo różnorodna, przy czym wiele gatunków roślin i zwierząt wchodzących w jej skład wykazuje podobny tryb życia i wymagania środowiskowe, stąd też na poszczególnych terytoriach formy takie mogą się wzajemnie zastępować.

Faunę tego środowiska omówimy przede wszystkim na przykładzie fauny europejskiej, wśród której występuje najwięcej gatunków ssaków charakterystycznych dla lasów liściastych.